स्वप्नं पुन्हा!

स्वप्नं पहा स्वप्नं विका ही raw ideaतुम्ही नुकतीच वाचली असेल. आता त्या idea रुपी तीळाचा हा बघा कसा हलवा बनविला आहे मी dialogues मधून.

"उठा, ९ वाजलेत सकाळचे."
"झोपू दे ना. आणि आत्ता आफ़्रिकेतले सहासुध्धा नाही वाजलेत."
"पगार इथल्या घड्याळाप्रमाणे मिळणार आहे, आफ़्रिकेतल्या नाही."
" पण मला मोठं व्हायचंय. मला झोपू दे."
"आता काय शिंगं राहीलीत मोठं व्हायला? आणि मोठं होण्याचा व झोपण्याचा काय संबंध?"
"आहे. संबंध आहे. १००% आहे. परवाच्या त्या फ़ंक्शनमध्ये चीफ़ गेस्टनी काय सांगितलं ते ऎकलं होतं ना तू?"
"ते तुम्ही ऎकत बसा. वेळेत घरी गेलं तर दोन घास तुम्हाला तुमच्या वेळेत देता येतील याची काळजी होती."
"चीफ़ गेस्ट म्हणालेत,’Think Big!. Believe in your dreams and then only can you make them happen'. कळलं?"
"त्याचं काय?"
"त्याचं काय म्हणजे? dreams बघायला झोपा नको काढायला? बिना झोपेची कधी स्वप्नं पडू शकतात?"
"ते तुमच्या विद्यार्थ्यांना विचारा. तुमच्या लेक्चर्समध्ये ते जागेपणीच daydreaming करतात हे तुम्हीच मला ऎकवलं होतं नं?"
"come on. मी विद्यार्थ्यांची नाही तर तुझी व माझी गोष्टं करतोय."
"म्हणजे आता तुम्ही झोपा काढणार. त्यात आळसामुळे तुमच फ़क्तं पोट तेवढं मोठं होईल. शिवाय झोपून काही कुणाचा पगार वाढल्याचं मी नाही बाई अजून ऎकले ते."
"आता तू नेहमी वाकड्यातच शिरतेस."
"मग सरळ काय ते बोला."
" असं बघ. कॉलेजमध्ये असताना गार्डनच्या दुकानासमोरून जाताना स्वप्नं बघायचो, लग्नानंतर बायकोला गार्डनच्या खूप साड्या देईन. त्या स्वप्नामुळे झाला की नाही तुझा फ़ायदा? तसंच तुझं एक स्वप्नं होतं की आपलं एक घर असावं, त्यात एक मूल बागडावं, झालच तर नोकर-चाकर, फ़र्निचर व ईतर सोयी असाव्यात. मग ते स्वप्नं तू पाहिलं म्हणून तर तुला ते खरं होऊन मिळालं ना?"
"कोण म्हणालं स्वप्न पाहीलं की मगच ते खरं होतं? साधा खड्डे खणणारा मजूर पण स्वप्नं बघतो मोठं होण्याची. होतात का त्याची स्वप्ने पूर्णं? तो तर खड्ड्यांवर व स्वप्नांवर एकाच वेळेस माती लोटतो."
" मग हजारो छोटी मुले सचिन होण्याची स्वप्ने बघतात ती त्यांनी बघायलाच नकोत का?"
"बघावी ना. पण आईवडिलांना १० हजारांची किट आणायला भाग पाडू नये."
"तुम्ही बायका व मुली advertisements बघून जी वेगवेगळी creams, lotions लावता ती सुंदर दिसण्याच्या स्वप्नांपायीच नां? नाहीतर आतापर्यंत कोणाचंही नकटं नाक क्रीम्सनी वर आणल्याचं ऎकलं नाही."
" ते स्वप्नं नाही, तुम्हा पुरूषांना स्वप्नांच्या दुनियेत नेण्यासाठी की हे क्रीम जर बायकोला दिलं तर ती तुमच्यावर खरंच प्रेम करेल ह्या स्वप्नापायी."
"म्हणजे तुम्हा बायकांचं आम्हा नवर्यांवर प्रेम नसतं?"
"हे पहा, आम्हा बायकांचा नवर्यांवर हक्कं असतो, अधिकार असतो, हवं नको ते मागायचा. प्रेम हे तर त्या अधिकाराचे marketing आहे."
"मग ह्यापेक्षा अमेरिकेतल्यासारखी girl friend बरी. माहितीय, अमेरिकेतल्या टॉपच्या बास्केटबॉल प्लेयर त्याच्या गर्लफ़्रेंडला त्याच्याजवळ एवढी अढळक संपत्ती असूनही काहीच देत नाही सढळ हाताने. Nike त्याला अख्ख्या होल फ़ॅक्टरी युनिट च्या कामगारांच्या पगारापेक्षाही जास्तं endorsement fee देते तरी."
" मी सांगू, त्या गर्लफ़्रेंडने Nikeच्या मालकाची गर्लफ़्रेंडम्हणून रहावं. द्यावं सोडून त्या प्लेयरला खुशाल!"
"हे काय भलतंच?"
"भलतंच नाही. जो एक बास्केटबॉल प्लेयरला एवढी संपत्ती देऊ शकतो त्यालाच पकडावं. तोच तीची स्वप्ने पूर्णं करेल."
"मॅडम तो स्वप्नं पूर्णं नाही करत, तो स्वप्नं विकतो. त्यातून पैसे कमावतो."
"स्वप्नं आणि विकतो?"
"हो हो स्वप्नं विकतो. आणि त्यातूनच कमाई करतो हे मी पुन्हा सांगतो."
" हे जरा अतीच वाटतयं."
"आता मला सांग. तुम्ही बायका beauty parlour मध्ये जाता तर जावेद हबीब आणि lakme lo'real काय करतात? तर तुम्हाला सुंदर बनविण्याची स्वप्ने देतात. VLCC तरी काय करतं? Slim & Trim बनविण्याचा नादात तुमचं lost youth देण्याचं स्वप्नं विकतात. ह्याच्याही पुढे जाऊन मी म्हणेन की तुम्हा बायकांना हे सर्व plastic surgeon सौंदर्याची स्वप्ने विकतात व त्यापायी त्यांना जगभर million dollar business मिळवून देता."
"मग सचिन शाहरूखच काय?"
"सांगतो ना. world tel सचिनला मॉडेल करून त्याच्यासारखं थोर(?) होण्याचं स्वप्नं तुम्हाला pepsi, aviva, visa ह्यातर्फ़े विकतात. शाहरूख खानही त्या वाहत्या गंगेत हात धुऊन घेतो.नाहीतर नवरत्नं तेल अमिताभला तीन कोटी रुपये त्यांनी देईपर्यंत माहीतही नव्हते. पण तुम्हा-आम्हाला नसलेल्या पैशांमुळे येणारी डोकेदुखी पिढ्यानपिढ्या माहिती होती."
"बाबा, मग आम्ही मुलींनी काय jeans, tops, westside, pantaloon ह्यामध्ये जायचंच नाही का?"
" जायचं ना. पण त्यात उखळ पांढरं होतं ते fashion designers चं, future groupचं, लेविज लेबलच,. कारण ५० रु. चं कॉटन त्यावर १०० रु. चं प्रोसेसिंग करून तुम्हा-आम्हाला ६०० ते ६००० पर्यंत आणून विकतात मोनिका सेलेस ते बिपाशा बासू झाल्याची खोटी द्रुष्टी देऊन."
"ही यादी मोठी आहे. त्यात family security चे स्वप्नं दाखवून लुबाडणार्या insurance कंपन्या आहेत, डॉक्टर, ईंजिनीयर, मॅनेजर्सची स्वप्ने दाखवणार्या educational institutions va universities पण आहेत. साध्या माणसाला हीरो हिरालाल बनविणारे सिनेमा निर्माते आहेत (पहा - रिक्षावाला, टांगेवाला, ईत्यादी) उत्तम कार, चकचकीत मोटरबाईक, तेज फ़ाकवणारे हिरे घेऊन का कुणी powerful किंवा सुंदर बनतं? पण नाही. ह्या स्वप्नांपायीच तर हा सगळा खेळ आहे. तेव्हा स्वप्नं बघू नका तर स्वप्नं विका. स्वप्नं विकाल तर श्रीमंत व्हाल."
" शेअर मार्केटच काय?"
" वा. श्रीमंत होण्यासाठी तर ते उत्तम साधन आहे पण शेअर ब्रोकर्सचं. तुम्ही आम्ही शेअर्स घेऊन श्रीमंत होऊ की नाही हे वेळच सांगेल. पण ब्रोकर्स मात्रं नक्की श्रीमंत होतील. घोड्यांची रेस चालवणारे, लॉटरी विकणारे, काढणारे, एवढंच कशाला, कौन बनेगा करोडपती मध्ये करोडपती एकटा-दुकटा नवाथेच होतो पण अमिताभ व स्टार अब्जोपती होतात तेही फ़क्तं स्वप्नांचा जुगार खेळून."
"चला, मग ऊठा आता. कॉलेजमध्ये जाऊन शिकवा - चुकले. मुलांना बिल गेट्स किंवा आईनस्टाईन होण्याची स्वप्ने दाख्विण्यासाठी शिकवायला जा व पुढल्या महीन्याचा पगार नीट घरी घेऊन या. तरच मी तुम्हाला घरी घेईन संध्याकाळी. हो म्हणजे तुमचे घरच्या जेवणाचे स्वप्नं तरी मी पूर्ण करेन."

शेवटी नेताजी सुभाषचंद्र बोस ह्यांची क्षमा मागून मी सांगतोय, "तुम्ही मला(ideasचा) तीळ द्या, मी तुम्हाला (संवादांचा) हलवा देईन!"

स्वप्नं पहा स्वप्नं विका

अरे झोपलात काय, उठा! जागे रहा. काम करा. स्वप्नं पाहून का कोणाचे भले झाले आहे? हे ऎकत ऎकत शाळा संपली. कॉलेज मध्ये रोल मॉडेल्स डोळ्यांसमोर येत होते. ते डोळ्यांसमोर येताच झोपा उडाल्या. त्यांची वाटचाल बघताना सगळीकडे जयघोष सुरू झाला "सफ़ल व्हायचय? स्वप्नं पहा. मोठे होण्याची स्वप्ने पहा. अरे स्वप्नंच नाही पाहिलीत भव्य दीव्य करायची तर मोठे कसे व्हाल?" झालं म्हणजे आता पुन्हा उलटं वागा. स्वप्नं पाहण्यासाठी झोपा काढा. नाहीतर मोठं होण्याची अशाच सोडा.

नीट विचार करा. खरच झोपा काठल्याने आणि स्वप्नं पाहिल्याने मोठं होता येईल का? स्वप्नं तर खड्डे खणणारा मजूर पण पाहतो. पण खड्डे खणता खणता त्याची स्वप्नेही खड्ड्यातच जातात. डॉक्टर होण्याची स्वप्ने बघितली म्हणून कोणी डॉक्टर होत तर नाहीच पण तरीही डॉक्टर नं होण्याची हुरहूर मात्रं जिवाला लावून घेतो. सिनेमानट होण्याचे स्वप्न बघून हजारो शाहरूख खान कुठे तरी चहा आणताहेत किंवा नगण्य अशी कामे करताहेत. सचिन व्हायचंय यामुळे कितीतरी मुलांच्या आईवडिलांना कॉस्टली किट्स आणाव्या लागताहेत. स्वप्नं बघणारी माणसे कधीच स्वप्नं पूर्ण करू शकत नाहीत. ती स्वप्ने पूर्ण करणारी माणसे वेगळीच असतात.
स्वप्नं बघण्यापेक्षा स्वप्नं विकावीत. दचकलात? हो हो स्वप्नं विकावीत. स्वप्नं विकणारी माणसेच जास्तं आणि पूर्णपणे successful होतात. कसं ते बघायचय?
कुडमुड्या ज्योतिषी भविष्याबद्दलची खोटी स्वप्ने दाखवून थोडेफ़ार पैसे कमवू शकतो. पण भविष्यातली स्वप्ने पूर्ण नं होण्याची भिती दाखवून मालामाल फ़क्तं insurance agent आणि insurance कंपन्याच होतात. Nike कंपनीचे शूज endorse करणारा अमेरिकेतला basketball player एका अख्या nike unit च्या (hongkong) income पेक्षा जास्तं कमावतो. कारण तो स्वप्नं विकतो एक successful player बनण्याची! सचिन शाहरूख पेप्सी पितो त्या style मध्ये pepsi प्यायल्याने सचिन वा शाहरूख झाल्याची स्वप्ने पिणारा बघतो.
शाळा-कॉलेज सोडणारी मुले आईन्स्टाईन होण्याची स्वप्ने बघतात. पुढे बिल गेट्स होण्याची महत्वाकांक्षेला खतपाणी देवून hardware-softwarwe कंपन्याचे उखळ पांढरे करतात.
रोटी कपडा और मकान शर्ट घालणारा मुलगा, बॉबी फ़्रॉक घालणारी मुलगी त्यावेळेस मनोजकुमार, डिंपल होण्याची स्वप्ने डोळ्यात नाचवत होती. पण खरे पैसे कमावलेत ते ती फ़ॅशन आणणारी agency व कपडे बनवणारी कंपनी. फ़ॅशन डिझायनर आजही त्यांच्या लेबलवर लाखो करोडो कमावताहेत कारण ते सुंदर असण्याची स्वप्ने विकताहेत. IT education देणार्या, मॅनेजमेंट डिग्री देणार्या institutes सुध्धा स्वप्नेच विकताहेत लठ्ठं पगाराची! त्यात पैसे मिळताहेत त्या संस्थांना. system बदलायचीय, prosperity आणायचीय, ही स्वप्ने दाखवून polical parties मते मिळवितात व सत्ता मिळताच श्रीमंत होतात. मतदार गरीबच राहतो. हौशी नट, साधा गायक, थोडफ़ार लिहीणारे, शब्दं फ़ुलवणारे गरीबच राहतात. स्वप्नं विकणारे मग ते politicians पासून ते जीन्स पॅंटच्या लेबलपर्यंतचे सर्वचजण धनकुबेर झाले आहेत. तेव्हा नुसती स्वप्ने पाहू नका, स्वप्ने विका.

marriage anniversary

"फ़ार भांडता तुम्ही माझ्याशी!"
"मला मूठभर तांदूळ आणून दे एकातरी घरातून ज्यात नवराबायको भांडत नाही. मग मी सोडतो भांडण तुझ्याशी"
"फ़ार सहन करावं लागतं मला तुमच्यामुळे!"
"हे तर प्रत्येक ग्रुहिणीच्या आत्मचरित्राचे title आहे. पुढचं बोल."
"कसा संसार करतेय इतक्या बेताच्या पगारात ते माझं मला माहित."
"ह्याला responsible तुझे वडिल. त्यांना चांगलं माहिती होतं त्यांची मुलगी किती लाडाकोडात वाढलीय ती. आणि माझा पगारही त्यांना माहिती होता. मग का त्यांनी जाणूनबुजून ह्या कोरडया संसाराच्या विहीरीत तुला ढकललं?"

"आपली भांडणं का होतात?"
"फ़ार चांगला प्रश्नं विचारला. हे मुळात तुझं-माझं भांडण नाहीच आहे मुळी. हे तुझ्या बाबांचं आणि माझ्या आईचं भांडण आहे. माझ्या आईला, तू मला दोन्ही वेळेस गरमागरम जेवण द्यायला हवस. आला गेला, सणवार बघायला हवं आणि त्याबद्दल तक्रार कधीच नको. तुझ्या बाबांना, मी तुला, पैशांच्या राशीत, नोकराचाकरांच्या दिमतीत व संसाराच्या काटकसरी शिस्तीत ठेवायला हवं. ह्या दोन विचारांच्या संस्क्रुतीला आपण नको तितके जपत असल्याने, आपले वैचारिक मतभेद व पुढे वाद कम वितंडवाद होतात. नाहीतर आपली मुलगी, तिचे शिक्षण, आपली आवडती पुस्तके, फ़िरायला जायची ठिकाणे, TV programmes, यावर आपला कधी तरी वाद झालाय?"
"मला कधीच तुमच्या खाण्याचा अंदाज येत नाही."
"साहजिक आहे. गोड व special dish तू चांगली व कमी बनविते. रोजचं साधं वरण, भात भाजी तू जास्तं बनविते. त्यापुढे जाऊन तू त्याचा आग्रहही करते. त्याऊलट गोडाचं rationing करते. त्यामुळे वरण-भाजी उरणार तर गोड लवकर संपणार."
"त्यात तुमचाच फ़ायदा आहे. कमी खऊन जास्तं जगा व रोगरहीत जगा. "
"जिवंतपणी अत्रुप्तं आत्म्यासारखं किचनच्या झाडाला धरून शंभर वर्षं लोंबण्यापेक्षा, पोटभर खाऊन ढेकराबरोबर स्वर्ग लवकर गाठण्यातच मोक्षं आहे."

"मला रवांडाला असाईनमेंट मिळालीय दोन वर्षांसाठी. पैसे कमावून येईन. जाऊ?"
"मला एवढं सांगा, तिथल्या civil war मध्ये तुम्ही सापडलात तर तुमची हाडं तरी मिळतील का मला? नाहीतर असं करा, मला एक तात्पुरता नवरा व तुमच्या मुलीसाठी दुसरा बाप contractने ठरवून खुशाल जा, मग हाडं नाही मिळालीत तरी चालेल."

"दोन दिवसांची conference मी organise करतोय. जेवण-खाण सर्वं तेथेच होईल. तू माझं काही करू नकोस. पहिल्या दिवशी सांस्क्रुतिक कार्यक्रम व जेवायला तुम्ही दोघी मायलेकी या."
संध्याकाळी dance चा प्रोग्रॅम उत्तम झाला. दुपारचा lunch, organising secretary होस्ट म्हणून skip झाला होता. प्रोग्रॅमनंतरची पावभाजी व गुलाबजाम घशाखाली उतरत नव्हते. शेवटी ,"ड्रायव्हर राहू दे. मीच तुम्हा दोघींना घरी पोचवतो" म्हणून रात्री ११:३० ला घरी आल्याबरोबर सौ. चा प्रश्नं,
"खिचडी ठेवू की गरम गरम वरण-भात?"
"तुला कसं कळलं?"
"लग्नानंतर १० वर्षांनी बायकोला तिच्याच घरी पोचवण्याचे निमित्तं असले तरी चेहर्यावरची पोटाला नं मिळाल्याची खूण बायकोच ओळखू शकते."
आता कधीही कॉन्फ़रन्स, सेमिनार, परीक्षा आटोपून घरी येताना, सूरतला पोचण्याच्या दोन तास आधी SMS तयार असतो,’लवकरच पोच्तोय. खिचडी/भात तयार ठेवणे’.

"मी असा दर वेळी भात मागतो तुला कसंसच नाही वाटत?"
"दर वेळी त्याच त्याच चुका, वेंधळेपणा, घोटाळा, जेवण्याची डिमांड, ह्यामुळे एका गोष्टीची पक्की खात्री होते, तुम्ही तेच आहात. ’पहेली’ सारखं तुमचं भूत नाही आलं."

"मुलीसमोर चुकून एक कविता पाडली. आनंदाने तिने आपल्या तीर्थरूपांचा पराक्रम जन्मदात्रीला सांगितला, "आई, बाबांच्या हातून एका कवितेचा जन्मं होताना मी पाहिला". ताबडतोब आतून उत्तर आले," विचार तुझ्या बाबांना, बाळंतविडा काय देऊ?"

लग्नं झाल्या झाल्या आमच्या so called smartness व personality चा फ़ुगा एका वाक्याच्या टाचणीने फ़ोडला. "तुमच्याकडे गॅस व मोलकरीण आहे, क्वार्टर तुमच्या आई-वडिलांच्या गावापासून दूर आहे तसेच तुम्हाला काहीच व्यसन नाही म्हणून मी तुम्हाला पसंत केलंय. दिसणं, पगार वा कविता, छंद ही तर नाकारण्यासाठीची कारणं होती."

"आता इतक्या वर्षांनंतर उखाणा घ्यायचा असेल माझ्यासाठी तर कोणता घेशिल?"
"नवरा म्हणून अपेक्षा होती पगार असेल फ़ाकडा,
नशिबी आला माझ्या हेमंत मात्रं कडका"
"तुमचा काय उखाणा?"
"हवी होती मला एक साधी सासुरवाशिण,
स्वातीच्या रूपाने भेटली मला कैदाशिण"

सिनेमाचे दिवस

काहीच जमत नसले की जुने आठवावे. त्यातही जुन्या आठवणी हव्या असतील तर आपण स्वत: पाहीलेले सिनेमे आठवावेत. मन तरल होत. (ट्युलिपचा सल्ला!) डोळ्यांसमोर सर्व चांगल्या चांगल्या गोष्टी येतात. रोजचे प्रॉब्लेम्स, तेच ते फ़र्निचर, सिंकमध्ये पडलेली चहाची भांडी, सगळं काही अलगद नाहीसं होत. नाही खरं वाटत? पहाच मग तर!
वयाच्या नवव्या वर्षी पाहीलेला "मेरे मेहबूब". तो लक्षात राहतो तो त्यातील हार्मोनियम,तरल पडदे, काळे बुरखे, जुने rich कलाकुसरीचे फ़र्निचरचे नमुने यामुळे. हो रडतोय की गातोय असा प्रश्न पाडणारा राजेंद्रकुमारही आठवतो. पण त्याहीपेक्षा appeal झालं होतं ते प्रशस्तं घर. घर कसं असावं तर त्यात दोन नायिकांना मोकळेपणाने dance करता आला पाहिजे हे civil engineering च्या planning मध्ये कुठेही नं बसणारे principle पटले होते. "मेरे मेहबूब मे क्या नही" ही फ़ॅंटसी तेव्हाही मनाला सुखावून गेली आणि आत्ताही ! फ़क्तं एक बायको मोठ्या मुश्किलीने मिळते तेथे दोन dance करणार्या तिलोत्तमा कुठून गळ्यात पडणार आहेत, तेही लग्नाआधी, हा विचार तेव्हा कधीच रसभंग करून गेला नाही. तसंच कॉलेज म्हणजे फ़क्तं सुंदर मुलीला धडक मारण्यासाठी, पुस्तके ही खाली पडण्यासाठी, व प्रत्येक बुरख्यातली स्त्री ही साधनाऎतकीच सुंदर असणार ही ठाम पटलेली खात्री बरीच वर्षे (कॉलेजमध्ये स्वत: जाईपर्यंत) मनातून निघाली नव्हती.

हे सर्वं पडद्यावर बघण्यासाठी दीड तास पायी चालत जाणे व सिनेमानंतर तीच पदयात्रा करणे , तेही अकोटच्या forest officer च्या डाकबंगल्यापर्यंत, सोबतच्या दीड डझन नातेवाईकांबरोबर, ह्याचं काहीच विषेश वाटत नव्हतं. तेव्हा सिनेमाची मोहीम सर करणे ही एडमंड हिलरीच्या एव्हरेस्ट मोहीमेईतकीच महत्वाची असायची. थिएटर काबिज करणे, तिकीट मिळविणे, खुर्चीत जागा पकडणे, हे सर्वं एव्हरेस्ट मोहीमेईतकेच thrilling होते. (आता एव्हरेस्ट किती वेळा सर केले ते विचारू नका.)

तसच खरा दोस्त हा नेहमी लंगडा किंवा आंधळा असायला हवा ही समजूत "दोस्ती" सिनेमाने करून दिली होती. त्याला निदान mouth organ तरी वाजवता यायला पाहीजे हेही मनावर घट्टं बसलं होतं. त्यामुळे तेव्हाचे सर्वं मित्रं अचानक साधे वाटायला लागले होते. तिसर्या ईयत्तेतले ते सर्वं मित्रं आज हयात असूनही दुरावलेले आहेत पण खर्या मित्राची ती definition बरेच दिवस मनात पक्की होती.

तसंच त्यावेळेस हॉस्पिटल मधल्या नर्सेस साठी गाणी गाण्याचा compulsory सब्जेक्ट असावा हेही मनात खोलवर रुतले होते. "दोस्ती"तलच गाणं - "गुडिया हमसे रुठी रहोगी, कबतक ना हसोगी, देखो जी किरन की लहर आयी, आई रे आई रे हसी आई" हे त्या सबजेक्टमुळेच टाकलेय असे वाटायचे. शिवाय नंतरच्या "दिल एक मंदिर" मध्ये मीनाकुमारी ह्रुदय पिळवटून टाकणारी गाणी हॉस्पिटल मध्ये गाते, तेही नर्स नसून, त्यामुळे हे तर पक्कंच होतं की पेशंट मरण्याआधी नातेवाईकाने एक तरी गाणे गायलेच पाहीजे. माझा नाही हा तर, "हम तेरे प्यार मे सारा आलम खो बैठे है, खो बैठे है. तुम कहते हो के ऎसे प्यारको भूल जाओ" या गाण्याचा दोष आहे.

त्याप्रमाणेच, प्रेम हे लग्नाआधीच होतं आणि जर गाणं गायलं तरच ते establish होतं हे त्यावेळेसच्या ’जिंदगी, जहा आरा,’ सिनेमांमुळेच कळले होते. लग्नानंतर प्रेम नाहीसं होतं हा साक्षात्कार मला तिसरी चवथीतच झाला होता, तेही कोणत्याही बोधीव्रुक्षाखाली नं बसता, हे आठवून मला अजूनही भरून येतं. पण ह्या १००८ हेमंतस्वामीची दखल घेतंय कोण?

जहा आरा हा eastmanclour मधला माझा दुसरा सिनेमा. प्रेम हे प्रेमभंग होण्यासाठीच असतं हे universal truth तेव्हा आम्हा सर्वं सिनेबालवीरांना उमगले होते. त्यामुळे एखादी सुंदर मुलगी दिसली आम्ही नकळत विचार करायचो की हिच्यामुळे आपला प्रेमभंग झाला तर हरकत नाही. प्रेम हे कधीच successful होण्यासाठी नसतं हेही तेव्हा सदासर्वदा जाणवत होतं. त्याला कारणही तसलच होतं. आमचे काका, मामा, आत्या ह्यांची senior मित्र-मैत्रीण मंडळी कितीतरी वेळा ह्यात होरपळून निघालेली पाहिली होती.

आता थोडं वर सरकतो १९६५ सालापुढे. तेव्हा असं वाटणं confirm झालं होतं की असं होऊ शकतं कारण सिनेमात ते दाखवलय. पुढे हे स्वत:च ठरवून मोकळा झालो की आपल्याही आयुष्यात हे होऊ शकतं. मग तर सिनेमा पाहण्याची scheme ह्यावरच ठरवली जायची. ’जीने की राह’ मधला जितेंद्र, ’पहचान’ मधला गरीब बिचारा मनोजकुमार, ’एक तारा बोले’ तुणतुणं वाजवणाराही मनोजकुमारच, समोरच्या ’पडोसन’, सायरा बानू जर गवार ’भोला’ सुनिल दत्तला बायको म्हणून मिळते तर मग आपण काय वाईट आहोत हे सुंदर सत्य आम्हा सर्वं मुलांना एकाच वेळेस कळलं होतं. confidence, confidence म्हणतात तो आम्हाला सुनिल दत्त ने दिला होता हे आम्ही कसं बंर विसरू? हे training फ़क्तं अडीच तासात आम्हाला मिळत होतं

दुसरा महत्वाचा factor म्हणजे त्यावेळेसची mood-elevator रुपी superb गाणी! प्रेमभंग झाल्यावर clarionet असेल आणि शम्मीकपूर सारखे "है दुनिया उसीकी, जमाना उसीका, मोहोब्बतमे जो हो गया हो किसीका" हे pub मध्ये गाता येत नसेल तर तो प्रेमभंगच नाही हे ही समजले होते. जर चुकून यदाकदाचित प्रेम जमलंच, तर बोटीत बसून एक तरी solo किंवा duet गाता आलेच पाहीजे, तेही रात्री बेरात्री अथवा ऊटीच्या तलावात ही theory कायम होतीच. "ओ मेहबूबा" हे संगम मधलं गाणं किंवा an evening in paris मधलं "रातके हमसफ़र थकके घर को चले, झूमती आ रही है सुबह प्यारकी" हे गाणं याचं १२०% प्रूफ़ आहे. हां आता ऊटीचं सोडा, आमच्या तीर्थरूपांची ताकद तेव्हा आम्हाला वर्षातून एकदाच नागपुर ते खामगाव रेल्वेच्या थर्ड क्लासने पाठविण्याची होती हे आपण सोयिस्कररित्या विसरून जाऊ. मग पॅरिसला जाणे, व्हिसा घेणे, त्याआधी पासपोर्ट मिळविणे, हे तेव्हाही जमले नाही आताही जमले नाही ही बिकट वस्तुस्थिती स्वत:वर हसायला लावते. theory perfect पण practicals impossible to attend हा syndrome आजही आहेच!

तेव्हा हेवा वाटायचा तो ज्यांना गाणं गाता यायचं त्यांचा. कारण सोपं आहे. "मिलन" पासून ते"आराधना" पर्यंतं, सुंदर मुली त्यालाच मिळणार ज्याला गाता येतं हे accepted होतं. पाचवीत असताना कमी marks मिळविणारा ’महेश केंकरे’ जेव्हा, "अरे बाबा सोर नही शोर" असं ठणकावून सांगत गाण गायचा तेव्हा तमाम लोकल माधुरी दिक्षित ते old मधुबाला त्याच्याकडे मधाळ नजरेने बघायच्या हे चोरट्या नजरेने आम्ही टिपत होतोच.

सौंदर्याच्या कल्पना सुध्धा तेव्हा वेगळ्या नव्हत्याच! थुलथुलीत मीनाकुमारी, थोराड नंदा आम्हाला slimच वाटायच्यात. गाईड बघितल्यानंतर तर वहीदा रेहमान ही जगातली सर्वात सुंदर स्त्री ह्यावर आम्हा सर्व मित्रांच एक्मत व्हायचच. एरवी आम्हा सर्वांचा democracy वर ठाम विश्वास! देव आनंद हा त्याच्या केसांच्या कोंबड्यामुळे हवाहवासा वाटायचा. जीने की राह मधली तनुजा तिच्याभोवती तेव्हा वलय नसल्यामुळे तेवढी सुंदर वाटायची नाही.

उपवर मुलगी ही निदान नंदाईतकी तरी जाडी असली पाहीजे त्याख्रीज तिचे वडील तिच्यासाठी मुलगे बघायला सुरुवातच करणार नाही ही आमची गोड समजूत होती. बायको कशी असावी? तर ती साधनासारखी कपाळावर झुलफ़े ठेवणारी, नाहीतर शर्लिलासारखी sleeveless घालणारी अथवा सायराबानू सारखी ’अल्लड’ तरी असावी ही आमची किमान अपेक्षा होती.

धरमपेठ कॉलेजमध्ये नाटकात कामाबद्दल बक्षिस घेताना (मी तेव्हा सातवीत होतो), एका कॉलेजकन्यकेने स्लीवलेस घलून ते accept केले व ते देणार्या प्रोफ़ेसरांबरोबर shake hand केला तेव्हा तमाम मंडळीनी ती फ़ारच ’जादा’ आहे असा शेरा मारला तेव्हा स्लीवलेसबद्दलचे माझे मत डागाळले.शेकहॅंड हा फ़क्तं उच्छ्रुंकल मुलीच करतात असे वाटले. त्यानंतर मनोमन मी प्रतिद्न्या केली की यापुढे मी कोणत्याही परक्या मुलीशी शेकहॅंड करणार नाही. हो, माझ्यामुळे कुणा मुलीची बदनामी व्हायला नको!.

पण माझ्या आयुष्यातला पहीला शेकहॅंड ज्या परक्या मुलीशी झाला ती air marshal लतीफ़ ह्य़ांची धर्मपत्नी Mrs. Bilkees Lateef . award winning ceremonyत पहीला आल्याबद्दलचे prize घेताना जो शेकहॅंड केला तोही त्या sleeveless मधल्या हाताबरोबर, तेव्हा माझी शेकहॅंड व स्लीवलेस बद्दलची सर्वं वाईट मते आपोआप गळून पडली होती.

तर ही मीनाकुमारीच्या कापलेल्या व नं दिसणार्या करंगळीपसूनच्या बिलकीस लतीफ़ ह्यांच्या sleeveless पर्यंतची साठा उत्तराची कहणी पाचा उत्तरी सुफ़ळ संपूर्णं!